Atmosferik nehirler nedir ve neden sellere sebep olurlar?
İklim değişikliğiyle birlikte şiddetlenen atmosferik nehirler, taşıdıkları devasa su buharı miktarıyla artık sadece yağmur getirmiyor; ani seller, toprak kaymaları ve büyük yıkımlar da yaratıyor. Kuraklıkla mücadeleye katkı sağlarken aynı zamanda felaketlere de neden olabilen bu doğa olayları su yönetimi ve afet planlamasında daha kapsamlı ve önleyici yaklaşımları zorunlu kılıyor.
Atmosferik nehirler, gökyüzündeki nehirler gibi hareket eden, büyük miktarda yağmur boşaltabilen ve sel, toprak kaymalarına neden olabilen, can kaybı ve büyük mülk hasarlarına yol açabilen fırtınalardır.
Tüm dünyada meydana gelebilen bir hava sistemi olan atmosferik nehirler tropikal okyanuslardan gelen yoğun miktarda su buharının bir jet akımıyla karaya taşınmasıyla başlıyor, hava yükseldikçe soğuyor ve yoğunlaşıyor, bunun sonucunda yağmur veya kar yağışı gerçekleşiyor.
NASA’ya göre, genellikle orta enlemdeki okyanuslarda, yaklaşık 30 ve 60 derece kuzey ve güney enlemlerinde oluşuyor ve yüzlerce mil boyunca uzayabilen incecik bulut izleri gibi görünüyorlar.
Atmosferik Nehirler Nasıl Sele Neden Olur?
Atmosferik nehirlerin çoğu güçsüzdür ve hasara neden olmaz. Hatta ihtiyaç duyulan kar veya yağmuru sağlayabilirler. Öte yandan Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdairesi’ne (NOAA) göre, atmosferik nehirler Mississippi Nehri’nin hacminin 15 katına kadar su taşıyabiliyor.
Kuraklıktan etkilenen Kaliforniya’da bu tarz fırtınalar, toprak kaymalarını tetikledi, elektrik direklerini devirdi ve yolları kapattı, ama aynı zamanda kurumuş rezervlerin dolmasına yardımcı oldu ve eyaletin susuz kalmış bitki örtüsünü nemlendirerek orman yangını riskini azalttı.
2019’da, “Pineapple Express” olarak adlandırılmış bir atmosferik nehir Kaliforniya’yı vurdu. Hawaii yakınlarından gelen su buharı şiddetli yağmur getirerek sürücülerin hayatta kalmak için yüzmek zorunda kalmasına ve evlerin yamaçlardan kayarak aşağı sürüklenmesine yol açtı.
2021’de bir atmosferik nehir, Britanya Kolombiyası’na bir aylık yağmuru 2 günde yağdırarak ölümcül sellere ve heyelanlara yol açtı, halkı perişan etti ve Kanada’nın en büyük limanına erişimini engelledi.
İklim Değişikliği Atmosferik Nehirleri Nasıl Etkileyecek?
Bilim insanlarına göre, son yıllarda Kaliforniya’yı etkileyen ve Britanya Kolombiyası’nı sular altında bırakan türden atmosferik nehirler, iklim değişikliği sebebiyle daha geniş çaplı – ve muhtemelen daha yıkıcı – hale gelecekler.
Amerikan Meteoroloji Derneği’ne göre, atmosferde yüzlerce mil uzunluğunda uzanan kolonlar, tropik bölgelerden daha ılıman bölgelere Amazon Nehri’nin taşıdığının iki katından fazla su buharı taşıyor.
2018 tarihli bir araştırmaya göre, gelecekte atmosferik nehirlerin sayısının %10 daha az olması öngörülüyor, ancak bunların %25 daha geniş ve uzun olması ve daha fazla su taşıması bekleniyor.
Bu durum, su kaynaklarının yönetilmesini çok daha zor hale getirebilir; çünkü su kaynakları açısından faydalı olan orta şiddetteki atmosferik nehirler daha az sıklıkla meydana gelirken, güçlü olanlar daha yıkıcı hale gelebilir.
Haber ve fotoğraf: Reuters
Çeviri: Filiz Önay (Buğday Derneği Gönüllü İletişim Ekibi)