Bizi kim doyuracak?
Dünya nüfusunun %70’ini, kaynakların sadece %25’ini kullanan “Köylü Gıda Ağı”nın doyurduğunu biliyor muydunuz? Buğday Gönüllü İletişim Ekibi’nden Özlem Gürtunca, endüstriyel gıda sistemi ile küçük ölçekli çiftçiliğin verilere dayalı bir karşılaştırmasını sunan “Bizi Kim Doyuracak?” kitapçığını değerlendirdi.
Yazı: Özlem Gürtunca – Buğday Gönüllü İletişim Ekibi
“Bizi Kim Doyuracak” kitapçığı, ETC Group’un (Action Group on Erosion, Technology and Concentration) 2017 yılında yayımladığı “Who will Feed Us?” kitapçığının, Dört Mevsim Ekolojik Yaşam Derneği’nin ortak çalışmasıyla Türkçe’ye çevirip grafiklerinin uyarlanmasıyla oluşuyor. Kitapçık, endüstriyel gıda zinciri ile küçük ölçekli çiftçiliğin birçok açıdan karşılaştırmasını yapıyor ve karşılaştırma sonuçlarını kısa ve net bir şekilde, görselleştirmelerle birlikte bizlere sunuyor. İki sistem arasındaki karşılaştırmayı, hem gıda sistemine hem de gezegenin ve yaşamın devamına yönelik sorular sorarak, sorduğu sorulara verilere dayalı cevaplar vererek yapıyor. Ve bu cevapları okurken, insanın kafasında kocaman bir “neden?” sorusu oluşuyor. Çünkü “Endüstriyel Gıda Zinciri”, kitapçıkta sorulan 24 sorunun hiçbirinde galip gelemiyor. Haliyle insan, Endüstriyel Gıda Zinciri’nin varlığının devam etmesine pek de anlam veremiyor.
Kitapçıkla ilgili bilgilere geçmeden önce, Dört Mevsim Ekolojik Yaşam Derneği’nden bahsetmek istiyorum. Dernek, doğayla yakından bağlantılı, gıdaların ve temel ihtiyaçların yerel kaynaklardan karşılandığı demokratik bir toplum hayal ediyor ve bu hayale ulaşmak için de Ankara ve çevresinde, doğayı ve toplumu gözeten yöntemlerle gıda üretip, köy ve kent arasında köprüler kuracak faaliyetler gösteriyor. Bu faaliyetlerden birisi de Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği ile birlikte yürüttükleri ve GEF Küçük Destek Programı’nın (SGP) desteğiyle devam eden “Güdül’de Gıda Topluluklarıyla Agroekolojik Dönüşüm” projesi. Bizi Kim Doyuracak kitapçığında yapılan karşılaştırmaların galip tarafında yer alan küçük ölçekli çiftçiliği desteklemek ve geliştirmek için yürütülen bu proje, tam da derneğin hedefine uygun olarak, küçük ölçekli temiz gıda üreticilerini halk ile buluşturmak için gıda sisteminin tüm paydaşlarını içerecek şekilde kurgulanmış.
Öncü çiftçilerle agroekoloji ve onarıcı tarım yöntemlerinin uygulanması, topluluk destekli tarım (TDT) ve katılımcı onay sisteminin (KOS) geliştirilerek temiz gıda üreticilerinin kent halkı ile buluşturulması, hem üreticilerin hem de kent halkının agroekoloji, küçük ölçekli tarım, gıda toplulukları konularında farkındalık ve bilgisini arttıracak eğitimler ve etkinlikler proje kapsamında yapılan faaliyetlerin temelini oluşturuyor. Projenin önemli noktalarından bir tanesi de, hem çiftçilerin görünürlüğünü arttırmak hem de tarımsal biyoçeşitliliği, yerel tarım ve mutfak kültürünün tanıtılması için tüm süreç ve faaliyetlerin belgelenmesini içermesi. Yapılan tüm faaliyetler ve projenin gidişatı, projenin web sayfasından (yesilgudul.net) takip edilebiliyor.
Bu projede olduğu gibi, yerel üretimi kapsayan diğer küçük ölçekli çiftçilik ve endüstriyel gıda zinciri arasındaki farkları görmek için Bizi Kim Doyuracak kitapçığı başvurulabilecek bir kaynak. Sunduğu veriler, gıda sistemlerinin işleyişlerine yönelik bilgi verirken, kaynakların kullanımı ve “zehirsiz tarım dünyayı doyurur mu?” gibi sorulara da net cevaplar sunuyor. İnsan, bu cevaplardan birini büyük büyük harflerle aklına yazıveriyor: Endüstriyel Gıda Zinciri, dünyanın tarımsal kaynaklarının en az %75’ini kullanır fakat dünya nüfusunun %30’undan daha azı için gıda sağlar. Kitapçıktaki karşılaştırma sonuçlarının çoğu bu kadar çarpıcı ve hepsi görselleştirmelerle birlikte sunularak keyifli ve akılda kalıcı hale getirilmiş. Kitapçığın önemli özelliklerinden biri de, gıda sistemlerimizle ilgili bilmediğimiz çok fazla şey olduğunu bize göstermesi.
Kitapçık son derece net veriler ve bilgiler içermesine rağmen, amacına uygun olarak en başta kavramları ve genel dünya tarım düzenini açıklayarak başlamış. Daha sonra da “insanların çoğu gıdasını nereden tahmin ediyor?”, “gıdamızın çoğunu kim üretiyor?”, “tarımsal kaynaklarımızı kim tüketiyor?”, “tarımsal çeşitliliğe ne oluyor?”, “suyumuzu kim tüketiyor?” gibi toplamda 24 soruyla endüstriyel gıda zincirinin ve köylü gıda ağının karşılaştırması yapılmış. Karşılaştırmalar “gıdanın yüzde 70’ini köylü gıda ağı üretiyor” gibi yüzdelerle anlatılmış ve bu verilere dayalı net anlatımın yanına neredeyse her fırsatta bu yüzdelerin asıl değerler olmadığı; kıtlık durumlarında hayatta kalmayı sağlama, besin değeri ya da sağlığa etkisi gibi şeylerin bu yüzdelerden daha önemli olabileceği eklenmiş. Zira hesabın tutmadığı kısımlar da var. Bunlardan birisi kitabın en çarpıcı sorularından birisini oluşturuyor: Endüstriyel zincir bir anda kaybolup gidemeyecek ölçüde büyük miktarlarda gıda üretirken, nasıl oluyor da sadece nüfusun %30’unu besliyor? Ve bu çarpıcı sorunun, aslında çok iyi bildiğimiz fakat sonucunun boyutunu tahmin edemediğimiz bir cevabı var: İsraf!
Kitapçıktaki verilerin dikkat çekici kısımlarından birisi de biyolojik çeşitlilik ve tür sayısı ile ilgili sorularda; küçük ölçekli çiftçilik rakamlarının kimisinde 1000’leri aşarak aklımızın almadığı fazlalığı sağlarken, endüstriyel zincir tarafında komik duran 10’lu rakamlarda kalması.
Kitapçık, bazılarının cevabını bildiğimiz, bazılarınınkini öngördüğümüz, bazılarınınkini hiç tahmin etmediğimiz, bazılarını ise sormayı bile aklımıza getirmediğimiz sorularla endüstriyel zincir ve köylü gıda ağı arasındaki farkları ortaya koyuyor ve endüstriyel gıda zincirinin kendi kendine yetmek şöyle dursun, her bir sorunu çözme yolunun, başka bir sorun yaratarak sonuçtaki zararı çoğalttığı bir sistem olduğunu gözler önüne seriyor. Bize ise cevaplamamız gereken tek bir soru bırakıyor: Gıdamızı neden endüstriyel gıda zincirinden sağlayalım ki?
“Bizi Kim Doyuracak” kitapçığını buradan okuyabilirsiniz.
Yazı: Özlem Gürtunca – Buğday Gönüllü İletişim Ekibi