-- GÜNCEL PROJELER:
-- GEÇMİŞ PROJELER:


Victor Ananias
101 Soruda Organik Ürün Rehberi




Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor!
Kategoriler: Yaþam ve Kültür, Kullaným Alýþkanlýklarý, Kültür, Eðilimler, Gelenekler ve Yerellik, Yeþil Yaþam Rehberi, Bireysel Geliþim, Eðitim, Yöntemler, Ben ne yapabilirim, Doða Dostu Yerleþimler, Doða, Biyolojik Çeþitlilik, Doða Koruma
Tarih: 04-Ocak-2017
Yazdýr | Arkadaþýna Gönder | Yorum Ekle


'Evlerden çöp olarak çýkan biyolojik atýklar (mutfak artýklarý, kâðýt, karton gibi 'doðal' malzemeler), parklar, bahçeler, tarlalar ve seralardan çýkan bitkisel artýklar ve hayvancýlýk kaynaklý atýk gübre, herhangi bir iþlemden geçirilmediði ve özellikle belirli noktalarda (çöplüklerde) biriktiði zaman, su ve toprak kaynaklarýný kirletir, karbondioksit ve metan gibi güçlü sera gazý salýnýmýna neden olurlar. Kýsacasý, kompost gibi faydalý bir ürüne dönüþebilecekken, bertaraf etmesi büyük zorluklar ve maliyetlerle gerçekleþen bir atýk halini alýrlar. Bu nedenle bizim atýk dediðimiz þey, aslýnda kullanýlmamýþ bir kaynaktýr.' Tarim.com.tr'den Tuðba Gülsever'in, Organik atýktan kompost üretimi ve ''Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor'' projemizle ilgili, Proje Danýþmaný Emre Rona'yla yaptýðý röportajý aþaðýya alýntýlýyoruz.

 

Bakanlýklarýn, belediyelerin ve diðer kamu kuruluþlarýnýn ortak çalýþmalarýný gözeterek büyük ölçekli kompost üretimi hakkýnda bilgi ve deneyim aktarmayý hedefleyen Buðday Derneði, Sürdürülebilir Kaynak Yönetimi ve Geri Dönüþüm için Kentler ve Bölgeler Birliði (ACR+) ortaklýðýyla yürüttükleri ''Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor'' projesi kapsamýnda Türkiye'nin çöpten kompost üretme potansiyelini bir raporla yayýnladý.

Organik atýktan kompost üretimi ve  ''Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor'' projesi ile ilgili, Proje Danýþmaný Emre Rona'yla bir röportaj gerçekleþtirdik. 

Kompost nedir ve üretimi hakkýnda bize bilgi verebilir misiniz? 

Kompost, temelde, organik maddelerin mikrobiyolojik aktivite sayesinde parçalanmasýný ifade ediyor. Tarýmsal faaliyetlerde toprak zenginleþtirici ve gübre olarak kompost yapýmý ve kullanýmýnýn tarihi ise binlerce yýl öncesine dayanýyor. Daha sistematik çalýþmalar 12. yüzyýl Avrupasý'nda baþlamýþ, 20. yüzyýlda da yaygýnlaþarak yerleþik bir yöntem haline gelmiþ. Günümüzde ise birçok farklý ölçekte ve koþulda kompost uygulamalarý yapýlabiliyor. Kompostun maksimum verimde olabilmesi içinse bazý koþullarý saðlamak gerekiyor: Yýðýn hacmi, yýðýnýn hava (oksijen) almasý, nem oraný ve sýcaklýk gibi. Bu temel parametrelere hakim olduktan sonra, her türlü organik maddenin çok çeþitli þartlar altýnda kompostlaþmasýný saðlamak mümkün.

Tarihi, binlerce yýl öncesine dayanan komposttan sizce neden uzaklaþýldý peki? 

Doðada atýk diye bir þey yoktur, diyoruz. Doðal ekosistemlerde bu doðrudur; bir canlýnýn atýðý, diðer bir canlýnýn besini olur. Yalnýz, özellikle 19. ve 20. yüzyýlda ortaya çýkan teknolojik geliþmeler ve sanayileþme, insanoðlunun da bir parçasý olduðu bu doðal döngüden kopmayý beraberinde getirmiþ, insan hayatýný kolaylaþtýrmak için geliþtirilen teknoloji, insaný bu döngülerden koparmýþ ve 'atýk' tabir edilen, biriktikçe kirlilik oluþturan bir sorun yaratmýþtýr. Doðadan uzaklaþan insanoðlu, topraðýn saðlýðý için uyguladýðý yöntemlerden de uzaklaþmýþ oldu. 

Kompostun faydalarý nelerdir?

Kompostun topraktaki faydalarý, tabiri caizse, saymakla bitmez. Her þeyden önce kompost, özellikle tarým ve bahçecilik uygulamalarýnda bitkilerin ihtiyaç duyduðu mikrobiyolojik zenginliði saðlar. Saðlýklý bitkiler, ancak saðlýklý toprakta bulunur. Modern tarým yöntemlerinde ise, üretim miktarýný arttýrmak amaçlandýðý için toprak saðlýðýnýn önemsenmediðini görüyoruz. Topraðýn devamlý iþlenmesi, toprak ekosistemini yavaþ yavaþ yok eder. Buna zararlýlar ve yabani otlarla mücadele için kullanýlan sentetik ilaçlarý da eklediðiniz zaman, bir süre sonra geriye, içinde hiç yaþam olmayan, yalnýzca bitki köklerini tutan bir ortam kalýr. GDO gibi konulara hiç girmiyoruz bile. Oysa bitkileri zararlýlara ve yabani otlara karþý dirençli kýlan þey, topraðýn o çok deðerli ilk 10-15 cm seviyesindeki canlý yaþamýn etkileþimli çeþitliliðidir. Þu anda toprak biyolojisi hakkýnda bildiðimiz þeyler o kadar kýsýtlý ki, iþleyen fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin çok çok az bir kýsmýný gözlemleyebiliyoruz. Ama bildiðimiz bir þey var, o da yalnýzca bir tatlý kaþýðý saðlýklý topraðýn içinde, abartmýyoruz, milyarlarca canlýnýn yaþadýðý! Bu canlýlar, herhangi bir zararlýnýn baskýn çýkmasýný engelleyerek, bitkilerin ihtiyaç duyduðu besin maddelerini, bitkilerin ihtiyaç duyduðu zamanda kullanabilecekleri þekilde ortaya çýkaran biyo-kimyasal süreçlerin iþlemesini saðlýyor. Kompost, bunlarla iliþkili olarak topraktaki organik madde miktarýný yükseltir, böylece topraðýn su tutma kapasitesini arttýrýr, dolayýsýyla iklim deðiþikliðinin beraberinde getirdiði dengesizliklere karþý topraða ve bitkilere direnç kazandýrýr. Sel ve kuraklýk gibi uç etkenlere karþý daha dayanýklý olur, rüzgâr ve yaðmur erozyonunun yýkýcý etkilerini hafifletir.

Hangi atýklar kompostlanabilir? 

Evlerden çöp olarak çýkan biyolojik atýklar (mutfak artýklarý, kâðýt, karton gibi 'doðal' malzemeler), parklar, bahçeler, tarlalar ve seralardan çýkan bitkisel artýklar ve hayvancýlýk kaynaklý atýk gübre, herhangi bir iþlemden geçirilmediði ve özellikle belirli noktalarda (çöplüklerde) biriktiði zaman, su ve toprak kaynaklarýný kirletir, karbondioksit ve metan gibi güçlü sera gazý salýnýmýna neden olurlar. Kýsacasý, kompost gibi faydalý bir ürüne dönüþebilecekken, bertaraf etmesi büyük zorluklar ve maliyetlerle gerçekleþen bir atýk halini alýrlar. Bu nedenle bizim atýk dediðimiz þey, aslýnda kullanýlmamýþ bir kaynaktýr. 

Kompost uygulamalarýnda Avrupa ile kýyaslandýðýnda Türkiye ne durumda? 

Türkiye'de kiþi baþý atýk miktarý, ortalama 1.0-1.5 kg/kiþi/gün'dür. Türkiye'deki belediye atýklarýnýn, yani belediyelerin topladýðý atýklarýn ortalama %50-60'ý ise, kompost yapýlabilecek biyolojik malzemelerden oluþuyor. Bu, Avrupa gibi geliþmiþ bölgelere kýyasla oldukça yüksek bir oran ve potansiyel. Dolayýsýyla 'kaynaðýnda ayrýþtýrma' üzerinde durulmasý gereken önemli bir konu. Geçtiðimiz 10-15 yýl içinde, Avrupa Birliði ülkelerinde bu konuda ciddi adýmlar atýldý, yasalar çýkarýldý, yaptýrýmlar getirildi ve düzenli depolama sahalarýna giden karýþýk atýk miktarýnda büyük bir düþüþ gözleniyor. Bunun üzerine uzun uzadýya konuþulabilecek çeþitli nedenleri ve yöntemleri var tabii ki. Temelde, biyolojik atýklar meselesinin ciddiye alýndýðý görülüyor. Türkiye'de de AB uyum süreci içinde benzer yasalar, yönetmelikler ve hedefler konuldu. Türkiye olarak bu konuda henüz çok az tecrübemiz olduðu için bu yasalarýn altý biraz boþ kalýyor. Yani yasalar ve yönetmelikler ortada, ama uygulamada sýkýntý var. 

Buðday Derneði olarak ''Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor!'' Projesini hayata geçirme sebepleriniz nelerdir? 

Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor Projesi'ni hayata geçirme nedenimiz uygulama kýsmýnda öne çýkýyor. Yasal altyapý hazýr, belediyelerin büyük bir kýsmý istekli, ama nasýl yapýlacaðý konusunda duvara tosluyoruz. Özellikle bu konuda, yani 'çöp' konusunda da diyebiliriz, yapýlacak bir hatanýn, baþarýsýz bir örneðin þöhreti maalesef çok hýzlý yayýlýyor. Bir yandan da bunu engellemek istiyoruz. Kýsacasý belediyelere, belediye birliklerine, bakanlýklara, sivil toplum örgütlerine ve belki de en önemlisi vatandaþlara, bunun faydasýný ve nasýl yapýlabileceðini gösterecek bilgi aktarýmýný saðlamayý hedefliyoruz. AB Sivil Toplum Diyaloðu Çerçevesi'nin temel hedefi de, adý üstünde, AB ve Türkiye arasýndaki sivil toplum baðýný güçlendirmek. Þimdiye kadar görüþtüðümüz belediye çalýþanlarýndan da oldukça olumlu tepkiler aldýk.  

Belediyelere yönelik hazýrladýðýnýz anketten hareketle düzenlediðiniz rapora göre, Türkiye'de çöplerin komposta dönüþtürülme potansiyeli ne durumda?

Türkiye'de 80'li yýllardan bu yana çeþitli kompost tesisleri kurulmuþ, fakat büyük bir kýsmý uzun ömürlü olamamýþ. Tesis yapýlýrken yolu yapýlmadýðý için yaðýþlý günlerde tesise atýk taþýnamamasý gibi absürd durumlar da söz konusu. Genel olarak maddi kaynak yetersizliði, yerel yönetimlerin kýsa vadeli düþünmeleri, bürokratik engeller ve bilgi eksikliði öne çýkýyor. Her yerleþimin ihtiyacýna uygun büyük veya küçük ölçekli sistemler kurulabilir. Yani önümüzdeki engel yalnýzca mali yetersizlik deðil, uygun stratejilerin belirlenmesini saðlayacak yaklaþýmlarý da bilmiyor oluþumuz.

Yine de Türkiye'de, belediye atýklarýnýn yaný sýra, tarým ve hayvancýlýk atýklarýnýn biyogaza, yani enerjiye dönüþtürüldüðü tesislerin sayýsý her geçen gün artýyor. Bunlar olumlu geliþmeler olsa da, Türkiye'deki atýk durumuna bakýldýðýnda yetersiz. Kaldý ki, bu biyogaz tesislerinin enerji üretim iþleminden geriye kalan organik malzeme, hâlâ kompost olarak kullanýlamýyor ve biyo-stabilizasyon dediðimiz iþlemden geçerek yine düzenli depolama sahalarýna gidiyor.

Peki bunun sebebi nedir?  

Biyolojik atýklarýn kompost veya biyogaz yöntemleriyle topraða geri döndürülmesinde karþýlaþtýðýmýz en büyük engel, çöplerin kaynaðýnda ayrýþtýrýlamýyor olmasý. Bir katý atýk yönetim sisteminin belkemiðini, çöp toplama sistemi oluþturuyor. Evlerden ve ticari iþletmelerden çýkan atýklar karýþýk olarak toplandýðý için, bu tesislerde bir ön iþlemden geçmesi, yani çeþitli yöntemlerle elenerek, organik atýklarýn inorganik atýklardan ayrýþtýrýlmasý gerekiyor. Bu, hem maliyeti çok yüksek olan, hem de ne kadar baþarýlý makinalar kullanýlýrsa kullanýlsýn, ayrýþtýrma veriminin bir noktada týkandýðý bir iþlem. Özellikle atýk bataryalar, akümülatörler ve aðýr metaller içeren diðer bileþenler biyolojik atýklara karýþtýðý zaman, mekanik yöntemlerle ayrýþtýrýlmasý mümkün olmayan bir durum çýkýyor ortaya. Dolayýsýyla ister kompost, ister biyogaz, hangi iþlemden geçirilirse geçirilsin, bu biyolojik atýklarla üretilen toprak zenginleþtiricilerin bahçelerde ve tarlalarda kullanýlmasý mümkün olmuyor. Yani kaynaðýnda ayrýþtýrma þart. Vatandaþlarýn ve belediye personelinin bu konuda bilinçlendirilmesi, çöpleri kaynaðýnda ayýrmanýn ekonomik ve ekolojik faydalarýnýn benimsetilmesi gerekiyor. 

Kompostun ülke ekonomisine nasýl bir katkýsý oluyor?

Kompost, yýlda milyonlarca turist aðýrlayan bir ülke olarak da ciddiye almamýz gereken bir yaklaþým. Hem doðal varlýklarýn, güzelliklerin korunmasý, hem de turizm sektörünün memnuniyeti için önemli. Bu bölgelerde farklý stratejiler izlenmesi gerektiði de bir gerçek. Tarým ve hayvancýlýk üretiminin yüksek olduðu kýrsal bölgelerde de benzer bir durum söz konusu. Yýlda 65 milyon ton zirai atýk, 160 milyon ton hayvancýlýk atýðý çýkaran bir ülke olarak bunlarýn deðerlendirilmesi çok önemli ve çok da mümkün. Þu anda bu atýklarýn büyük bir kýsmý ya yakýlýyor, ya da düzensiz olarak yýðýlýyor ve bu bizi yine ayný noktaya getiriyor: Bir deðer katarak yeniden kullanabileceðimiz bir kaynaðý yalnýzca deðerlendirmemekle kalmýyoruz, ayný zamanda çevreye zararlý bir hale getiriyoruz. Yani bir taþla iki kuþ vurabilecekken, taþlarýmýzý boþa savuruyoruz. 

Bundan sonra nasýl bir çalýþma yürütmeyi planlýyorsunuz?

"Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor" projemizin etkinliklerinden biri, düzenlediðimiz ankete katýlan 7 bölgeden 21 belediyeye, AB'deki iyi uygulama  örneklerini göstermek. Projemiz için turizmde kompost, kýrsalda kompost ve þehirde kompost olarak gruplandýrdýðýmýz belediye temsilcilerinden oluþan heyetlerimizle, Ýtalya ve Ýspanya'daki kompost tesislerini ziyaret ettik. Aralýk ayý içinde Avrupa'daki  seyahatlerimizi tamamlayacaðýz ve 12 Ocak 2017'de, Ýstanbul'daki Kadir Has Üniversitesi'nde bir kompost konferansý düzenleyeceðiz. Halka açýk ve  ücretsiz olacak bu konferansta Türkiye'de kompostun durumu ele alýnacak, Türkiye ve Avrupa'daki iyi örnekler anlatýlacak ve sorunlarýn nasýl aþýlabileceði üzerine soru-cevap þeklinde bir de panel olacak. Belediyeler, belediye birlikleri, bakanlýklar, akademisyenler ve Avrupa'dan uzmanlarýn da katýlacaðý kompost konferansýnýn organizasyonuna, bugünlerde heyecanla hazýrlanýyoruz.

Türkiye Çöpünü Dönüþtürüyor!'' Projesi ne zaman sonlanýyor?

Projemiz Þubat 2017'de bitecek, fakat bitmeden önce yine belediyeler ve belediye birliklerine yönelik eðitim(ler) düzenleyeceðiz. Þu anda yine belediyelere yönelik hazýrlamakta olduðumuz kompost rehberinde de bahsedilen detaylarý belediyelerle paylaþacaðýz. Sonrasýnda hem Türkiye'deki hem de Avrupa'daki belediyeler ile iletiþimi sürdürerek, gerekli olduðu takdirde, istediðimiz ilerlemenin kaydedilebilmesi için köprü görevini üstleneceðiz. Bunlarýn yaný sýra, yaptýðýmýz çalýþmalarý, çeþitli görsel ve yazýlý kaynaklarý paylaþtýðýmýz bir internet sitesi üzerinde çalýþýyoruz. Ýlgilenenler turkeycomposts.org/ adresinden çalýþmalarýmýzý takip edebilirler.

Son olarak eklemek istedikleriniz var mý?

Son olarak söyleyebiliriz ki, hiçbir þey için geç kalýnmýþ deðil. Þu anda birlikte çalýþtýðýmýz Avrupalý kamu kurumlarý ve özel kuruluþlar bu yola ilk çýktýklarýnda, yani bundan 20-25 sene önce, bizim þu anda olduðumuz noktadan çok daha geridelerdi. Yeterli istek ve azim gösterildiðinde neler baþarýlabileceðini görüyoruz. Bunda vatandaþlarýn rolü çok büyük, ama siyasetçilerin ve karar alýcý mekanizmalarýn yaklaþýmý ve istikrarý elzem. Sosyal ve kültürel deðiþimin ise zaman alan bir süreç olduðu unutulmamalý. 

Röportaj: Tuðba Gülsever

Haber No: 7955